محیط های کشت باکتری | انواع محیط های کشت باکتری

محیط های کشت باکتری | انواع محیط های کشت باکتری :

 تعریف محیط کشت:

از آنجا که میکروب یک موجود تک سلولی است، قادر است کلیه اعمال حیاتی خود را مستقلا و بدون نیاز به سلول دیگری انجام دهد. این اصل بیانگر آن است که میکروب ها نیاز به غذا، آب و مواد معدنی دارند.

محیط مغذی که حاوی کلیه مایحتاج یک میکروب اعم از مواد غذایی و عناصری باشد که موجب رشد آن میکروب می گردد را اصطلاحا محیط کشت میکروبی می گویند.

این محیط کشت می تواند به صورت دست ساز بوده و یا بطور طبیعی یعنی داخل سلول های بدن یک جانور باشد.

خون بهترین محیط برای رشد یک باکتری می باشد، زیرا تمام مایحتاج یک باکتری اعم از اکسیژن، مواد مغذی، pH مناسب، درجه حرارت لازم و … را برای یک باکتری فراهم می کند.

میکروب ها را می توان بر روی محیط ها و در ظروف مختلف کشت داد که انتخاب شکل ظروف بستگی به نوع کشت دارد. مثلا در کشت هایی که محیط آن مایع است ظروف کشت لوله ای و برای محیط های جامد (آگار دار) پلیت یا لوله استفاده می شود.

 محیط های کشت باکتری را از نظر نوع مواد تشکیل دهنده و کاربرد به پنج دسته ذیل تقسیم می کنند:

– محیط کشت پایه (Basic Media): این نوع محیط کشت دارای کمترین مقدار مواد غذایی برای رشد باکتری ها بوده و مبنای تهیه انواع و اقسام محیط های کشت می باشد. همچنین به دلیل عدم وجود ماده ضد میکروب در این نوع محیط کشت ها، انواع باکتری ها در این محیط ها رشد می کنند. محیط هایی همچون نوترینت آگار و نوترینت براث

– محیط کشت غنی شده (Enrichment Media):این نوع محیط کشت مقوی بوده و دارای مواد مغذی زیادی نظیر ویتامین ها، لیپیدها و اسید های آمینه برای رشد باکتری است. بنابراین تعداد زیادی از باکتری ها روی آن به خوبی رشد می کنند. محیط هایی همچون شکلات آگار و بلاد آگار

– محیط کشت افتراقی (Differential Media): محیط های کشت تشخیصی می باشند که کلنی باکتری های مختلف روی آنها کاملا از همدیگر متمایز می گردند. محیط هایی مثل M.C و E.M.B که دارای املاح صفراوی، قند و معرف های شیمیایی هستند و باکتری های لاکتوز مثبت بر روی آنها کلنی های صورتی رنگ و باکتری های لاکتوز منفی نظیر سالمونلا و شیگلا بر روی آنها کلنی های سفید رنگ تشکیل می دهند. از محیط های افتراقی دیگر می توان به محیط TSI و سیمون سیترات اشاره نمود که به دلیل وجود املاح صفراوی  در محیط مانع رشد باکتری های گرم مثبت می شوند و برای رشد باکتری های گرم منفی روده ای مناسب هستند.

– محیط کشت اختصاصی (Special Media):این محیط ها برای رشد باکتری های خاصی مناسب هستند. از این محیط ها برای ایزوله کردن نوع خاصی از باکتری ها در یک مخلوط میکروبی استفاده می شود. محیط هایی همچون S.S آگار که برای جدا کردن سالمونلا و شیگلا به کار می رود و یا محیط کشت مانیتول سالت آگار که برای تشخیص گونه بیماری زای استافیلوکوکوس اورئوس استفاده می شود.

 – محیط کشت انتخابی (Selective Media):این محیط ها داری یک ماده مهار کننده رشد می باشند که رشد تمام ارگانیسم ها بجز ارگانیسم مورد نظر را مهار می کنند.از آنجا که این محیط ها برای ارگانیسم مورد نظر انتخاب شده اند و برای سایر ارگانیسم ها مضر می باشند، آنها را محیط های انتخابی می نامند.مثالی از این نوع محیط ها، محیط کشت فنیل اتیل الکل آگار است که از رشد باسیل های گرم منفی هوازی و بی هوازی اختیاری ممانعت به عمل آورده و تنها به ارگانیسم های گرم مثبت اجازه رشد می دهند.

بطور کلی محیط های کشت باکتری ها به سه شکل زیر تهیه می شوند:

– محیط کشت مایع یا آبگوشتی (Liquid or Broth Media): این نوع محیط کشت فاقد آگار بوده و فقط در لوله آزمایش یا فلاسک استفاده می شود. مثل محیط کشت نوترینت براث

– محیط کشت جامد (Solid Media): این نوع محیط کشت حاوی یک و نیم تا دو درصد آگار است و بعد از سرد شدن منعقد می گردد. محیط کشت جامد را درون لوله آزمایش یا پلیت تهیه می کنند. مثل محیط کشت TSI و M.C

دلیل به کارگیری محیط جامد، تشخیص بکتری ها بوسیله تشکیل کلنی، تولید پیگمانت، بررسی خصوصیات خاص هر کلنی، تشخیص اینکه چند نوع باکتری در نمونه میکروبی وجود دارد و مشاهده منطقه همولیز، می باشد.

– محیط کشت نیمه جامد (Semi Solid Media):این نوع محیط کشت نیز در ترکیب خود مقدار کمی آگار دارد، بنابراین تا حدودی منعقد می شود و بصورت نیمه جامد باقی می ماند. مثل محیط SIM

ضمنا، چند نمونه از محیط های کشت میکروبی پر کاربرد به شرح ذیل می باشند:

– محیط کشت آگار خوندار (Blood Agar)

– محیط کشت آگار شکلاته (Chocolate Agar)

– محیط کشت برلیانت گرین آگار (Briliant Green Agar)

– محیط کشت مک کانکی آگار (Macconkey Agar)

– محیط کشت سابور دکستروز آگار (Sabouraud Dextrose Agar)

– محیط کشت DNASE Test Agar

– محیط کشت مولر هینتون آگار (Mueller Hinton Agar)

– محیط کشت متیل رد – وژوسپروسکار (Methyl red- Veges proskaure Broth) MR-VP

– محیط کشت SIM (Sulfid Indol Motility)

– محیط کشت سیمون سیترات آگار (Simmons Citrate Agar)

– محیط کشت TSI (Triple Sugar Iron Agar)

– محیط کشت ائوزین متیلن بلو آگار (EMB)

– محیط کشت Lysine Iron Agar

– محیط کشت Bile Esculin Agar

– محیط کشت هکتون انتریک آگار (Hekton Entric Agar)

– محیط کشت SS (Salmonella Shigella Agar)